12 FEBRUARI 1970
69
Nu verkeer ik nog steeds in twijfel of ik het jammer of prettig moet
vinden dat de inzet van deze zaak zo onbetekenend is. Ook deze uit
spraak wil ik graag toelichten.
Zoals ik bekend mag veronderstellen is "De reis van de jonge
Anacharsis" van de abbé Barthélemy het allersaaiste boek in de wereld
literatuur. De werken van zijn tijdgenoot De Sade, voor zover althans
niet direct verbrand, halen direct daar achter een goede tweede plaats.
Men zou Barthélemy's boek -- dat ruim een meter plank beslaat --
kunnen verwijten obsceen te zijn van verveling, De Sades werken
vervelend van obsceniteit. Voor de eenvoudigen van geest zij ver
meld dat "obsceen" schunnig zowel als liederlijk betekent. In onze
"cause celebre" ging het echter slechts om een versie, een interpretatie
van De Sade, en niet eens om zijn eigen werk. De Sade was weliswaar
een erudiet en vaardig schrijver, doch in werkelijkheid een uiterst
klein sadistje. In zijn tijd, geheel los van en geheel niet geïnspireerd
door zijn schrifturen, zijn heel wat vrouwen, mannen, jongens gemarteld
en omgebracht op afgrijselijke manieren, zoals bijv. Pitirim O. Sorokin
in zijn boek over de sociologie van de revolutie analyseert. Dat is nu
eenmaal de aard van sommige mensen als zij de kans krijgen; dat is
altijd zo geweest. U kunt dat bijv. lezen in de gruwelijke beschrijvingen
over de meedogenloze vervolgingen in de oude martelaarsboeken; trouwens
geliefkoosde en hooggeprijsde lectuur voor sexmaniakken. Kortom, De
Sade legt roerselen van de menselijke ziel bloot. Hij kan het ook niet hel
pen dat zij dan soms een poel van ellende, een baaierd van geile driften
en apocalyptische associaties bevatten. Later wordt dat allemaal keurig
in wetenschappelijk jargon door Havelock Ellis en anderen geanalyseerd
en vastgelegd. De Sade is wat dat aangaat amateur. Hij behandelt het
menselijk tekort vanuit zijn kunstzinnige visie, vanuit zijn opmerk
zaamheid en fantasie. Ik wil op deze aspecten nog iets nader ingaan.
Begrijpen wij bijv. de schilderijen van Hieronymus Bosch, waar
van wij het vorig jaar zo'n grote, unieke tentoonstelling met zoveel
bezoekers mochten beleven? Hij schendt vele normen en waarden van
zijn tijd. Mijn schoonvader schreef indertijd een artikel over "Bosch
en de tegennatuurlijke dingen". Er zijn meer analyses die je doen
afvragen: was dat nu wel voor iedereen verteerbaar? Doorbrak dat geen
vastgelegde codes?
Waar liggen nu eigenlijk de grenzen van heiligschennis en eer
baarheid? Ik zal een paar voorbeelden geven. In de voor Eskimo's
vertaalde bijbel wordt het Lam Gods de Zeehond Gods. De kruisdood
is natuurlijk een volledig normale aangelegenheid, in het hele Middel
landse Zeegebied geïmporteerd uit het Oosten voor alle niet-Romeinse
burgers. Tijdens de Spartacisten-onderdrukking --de echte natuurlijk,
niet die van 1918 -- zouden er meer dan 50.000 van die kruisen opge
richt zijn. Een vrouwelijk crucifix komt veelvuldig voor aan de Afri
kaanse westkust. Ik weet niet of de groep van D. A.T. het weet, maar
daar kan men legio van dergelijke kruisbeelden aantreffen. Dat zal
wel het gevolg zijn van wanbegrip of van een vertaalfout bij de ver
kondiging.
