van het jaar geheel werd stopgezet. De aanvoer van grondstoffen
was zeer weinig, evenals van het stookmateriaal, dat bovendien
nog zeer duur was. De arbeidsduur werd om deze redenen gelei
delijk verkort.
Belemmering van den invoer uit Zweden zou voor deze industrie
eene uitkomst geweest zijn; de fabrieken in Nederland hadden alleen
aan de binnenlandsche behoefte kunnen voldoen, zelfs met den ge
ringen grondstoffenaanvoer. Door lagere productiekosten hadden de
prijzen niet zoo hoog opgevoerd behoeven te worden.
Machinefabriek-Ketelmakerij, Elecivische Apparatenbouw.
Liet het zich in den loop van het jaar 1918 nog aanzien, dat
ondanks de hooge materiaal- en brandstofprijzen het resultaat be
vredigend zou zijn, zoo is door den in November gesloten wapen
stilstand de toestand geheel veranderd. Hetzelfde verschijnsel, name
lijk het uitblijven van bestellingen bij het uitbreken van den oorlog
opgemerkt deed zich voor, doch de gevolgen zijn geheel tegenge
steld. Was men in 1914 aanvankelijk van meening, dat de oorlog
niet lang kon duren en nam men om dien reden een afwachtende
houding aan, bij aanvang 1915, toen bleek, dat de oorlog veel
langer zou duren, dan aanvankelijk vermoed was en de aanvanke
lijke vrees, dat ook Nederland in den oorlog zou betrokken worden
verminderd was, leefde allerwege de energie op en begonnen, aan
vankelijk langzaam, doch weldra in grooter getale, de bestellingen
te komen. Doordat de toevoer der grondmaterialen verminderde,
stegen de prijzen en woog in het algemeen de winst, op voorraad-
materiaal betaald, ruimschoots op tegen de verliezen, welke ver
oorzaakt werden door leveringen op langen termijn.
De toestand, door den wapenstilstand ontstaan is geheel anders.
De lusteloosheid en terughoudendheid, in Augustus 1914 opgemerkt
en in den aanvang van 1915 verdwijnend, trad nu in November op
en is, bij het verschijnen van dit verslag nog niet minder gewor
den. De betrekkelijk groote hoeveelheden materialen, die elke
fabrikant bezat of in bestelling had en die noodig waren om het
bedrijf staande te kunnen houden, zijn op een ontstellende wijze in
waarde gedaald. De sterk stijgende loonen der werklieden oefenen
nadeeligen invloed uit op het resultaat van het werk, dat aange
nomen is, maar meer nog zijn van invloed de hooge plotselinge
eischen die de werklieden stellen zoowel wat loonen als wat arbeids-
tijds betreft.
